Viêm
mũi dị ứng là bệnh lý phổ biến với mọi lứa tuổi, nhưng thường
gặp hơn ở người lớn với những triệu chứng mãn tính, gây ra nhiều phiền toái
trong cuộc sống. Nếu không được điều trị, bệnh có thể chuyển sang dị ứng phế
quản, dẫn đến hen phế quản.
Nguyên nhân gây viêm mũi dị ứng
Nguyên nhân gây bệnh viêm mũi dị ứng có thể khác nhau phụ thuộc vào
sự xuất hiện triệu chứng theo mùa, quanh năm hoặc từng đợt.
* Viêm mũi dị ứng theo mùa:
thường gặp là phấn hoa và bụi nấm mốc ngoài trời.
* Viêm mũi dị ứng quanh năm:
Tác nhân gây viêm mũi dị ứng quanh năm thường là bụi trong nhà. Trong
những vùng thời tiết ấm áp, rất nhiều bụi hoa cỏ phát triển và phát tán quanh
năm.
+ Bụi nhà (house dust
mites): Là những loại mạt - mò, chúng sống trong nhà, đặc biệt là trên da người
và vật cưng nuôi trong nhà, sau đó chúng vung vãi đi khắp nơi. Bụi mạt – mò có
thể tìm thấy ở đồ dùng chăn, gối, nệm, thảm trải … Nơi mà nhiệt độ ấm, độ ẩm
cao; ngược lại ở nơi nhiệt độ khô hanh rất khó kiếm thấy chúng.
+ Vật cưng: Vật cưng nuôi
trong nhà thường gây viêm mũi dị ứng quanh năm, thường nhất là chó, mèo; ngoài
ra còn do lông thú vật, chim và các con vật cưng khác.
+ Gián: Gián được cho là
nguyên nhân gây ra những cơn suyễn, ngoài ra chúng còn là những bụi nhà gây
viêm mũi dị ứng quanh năm.
+ Các loại gặm nhấm: nếu
chúng ở trong nhà cũng là nguyên nhân nhạy cảm gây viêm mũi dị ứng.
* Viêm mũi dị ứng không thường
xuyên: Xảy ra từng đợt khi có tiếp xúc với tác nhân gây dị ứng ví dụ như bụi
nhà, bụi môi trường, nấm mốc, phấn hoa… gây triệu chứng dị ứng từng đợt. Thức
ăn cũng gây viêm mũi dị ứng, tùy theo từng người, triệu chứng dị ứng ở mũi
thường kèm với triệu chứng ở da, đường ruột – dạ dày, ở phổi.
* Viêm mũi dị ứng nghề nghiệp:
Nguyên nhân do tiếp xúc với tác nhân dị ứng tại nơi làm việc, tùy theo tính
chất đặc thù của nghề nghiệp, có thể gây viêm mũi dị ứng từng đợt, theo mùa
hoặc quanh năm.
Triệu chứng bệnh Viêm
mũi dị ứng
Theo bác sĩ Trần Hải Long, Các triệu chứng lâm sàng là
hậu quả của sự giải phóng ngay lập tức hay trì hoãn các hóa chất trung gian
(không hạt) của các tế bào hiện diện trong niêm mạc mũi và vòm họng.
Viêm mũi dị ứng có hai thể: chu
kỳ và không có chu kỳ.
Thể bệnh có chu kỳ: thường xảy
ra đột ngột về đầu mùa lạnh hay đầu mùa nóng, bệnh nhân thấy nhột cay trong
mũi, hắt hơi liên tục vài chục cái, cay mắt, đỏ mắt, chảy nước mắt. Sau đó mũi
chảy nước đầm đìa, nước mũi trong như nước lã. Người bệnh còn có cảm giác rát
bỏng ở kết mạc, vòm họng. Bệnh nhân bị nặng đầu, mệt mỏi uể oải, sợ ánh sáng,
nên thường tìm chỗ tối để nằm. Cơn dị ứng xuất hiện nhiều lần trong ngày, tối
dịu đi, bệnh kéo dài trong vài ngày đến một tuần rồi tự biến mất. Hàng năm vào
đúng thời kỳ đó bệnh lại tái diễn, có những bệnh nhân bị bệnh hàng chục năm. Ở
một số bệnh nhân cao tuổi, do bệnh kéo dài nhiều năm, tổn thương làm cho niêm
mạc mũi thoái hóa, phù nề gây ngạt mũi; các xương xoăn mũi to phình lên, xen
với những polip.
Thể bệnh không có chu kỳ: hay
gặp nhất, bệnh nhân thường bị sổ mũi vào lúc sáng sớm thức dậy, giảm đi trong
ngày, tái phát khi gặp luồng gió, gặp lạnh, tiếp xúc với bụi. Thời kỳ đầu nước
mũi trong, thời gian sau đó đặc lại thành mủ, nước mũi chảy thành từng đợt, có
khi viêm loét vùng tiền đình mũi; hắt hơi hàng tràng, trường hợp nặng hắt hơi
liên tục nhiều giờ trong ngày, gây mệt mỏi, giảm trí nhớ; ngạt mũi thay đổi tùy
theo thời gian, thời tiết và theo mùa; do nghẹt mũi bệnh nhân phải thở bằng
miệng dẫn đến viêm họng, viêm phế quản, amidan; các triệu chứng ngứa trong
mũi, đau thắt ở gốc mũi, do tiết dịch ứ đọng trong vòm họng nên bệnh nhân luôn
phải khạc nhổ; niêm mạc mũi phù nề, nhợt nhạt, phủ dịch nhầy loãng, hoặc mủ
đặc, màu trắng hoặc vàng, xanh khi có bội nhiễm vi khuẩn; niêm mạc mũi bị thoái
hóa biến thành polyp to nhẵn.
Cách chẩn đoán viêm mũi dị ứng
Việc chẩn đoán viêm mũi dị ứng
dựa trên việc hỏi bệnh chính xác kết hợp với xét nghiệm da dương tính phù hợp
với dữ liệu từ các test kiểm tra châm da (prick test). Vì vậy, các triệu chứng
lâm sàng gợi ý nhiều là chảy nước mũi, hắt hơi, tắc mũi, ngứa mũi và màng
hầu-vòm miệng cùng với mất khứu giác (trái với những thông tin nhận được, viêm
mũi dị ứng không biến chứng không kèm với rối loạn khứu giác).
Những triệu chứng này xảy ra
tùy theo sự tiếp xúc trong với động vật hoặc tùy thuộc vào tính chu kỳ gợi ý
hằng năm của phấn hoa trong trường hợp viêm mũi định kỳ. Trong trường hợp viêm
mũi lâu năm, các triệu chứng này thường giảm nhẹ bởi thuốc. Các triệu chứng
thường kết hợp với viêm kết mạc và ho (hoặc hen) xảy ra cùng các triệu chứng đi
kèm.
Những yếu tố định hướng rất
quan trọng: đặc điểm theo mùa, tiền căn dị ứng bản thân hoặc gia đình, kết hợp
với các bệnh khác (phế quản phổi, tai, kết mạc, xoang, da), hiệu quả của thuốc
chống dị ứng và / hoặc corticoide tại chỗ. Việc chẩn đoán viêm mũi dị ứng nhằm
chứng tỏ một đáp ứng miễn dịch chuyên biệt qua trung gian bởi IgE phát hiện
được.
Các test kiểm tra chích
da (châm da, lẩy da) nhạy cảm cao, dễ thực hiện và không tốn kém. Chúng có thể
được thực hiện với chất chiết xuất chuẩn hóa hoặc với các chất nguyên sơ.
Phương pháp này thường được sử dụng cho các bệnh dị ứng thực phẩm chéo hơn là
dị ứng đường hô hấp vì thường nhạy cảm hơn so với chất chiết xuất từ thương
mại.
Nếu cần thiết để khẳng định
chẩn đoán, việc nghiên cứu các IgE chuyên biệt trong huyết thanh là chính xác,
tuy nhiên giá thành của nó giới hạn việc sử dụng của nó.
Phương
pháp phòng ngừa và điều trị viêm mũi dị ứng
Người bệnh có thể điều trị viêm
mũi dị ứng theo nhiều cách khác nhau, bao gồm dùng thuốc
chữa viêm mũi dị ứng, cũng như các biện pháp khắc phục tại nhà và có
thể là các loại thuốc thay thế. Do đó người bệnh cần được khám và tư vấn của
bác sĩ của bạn trước khi thử bất kỳ biện pháp điều trị mới cho viêm mũi dị ứng.
Các loại thuốc kháng sinh dùng trong
viêm mũi dị ứng
- Thuốc chống sung huyết:
Pseudoéphédrin, phénylpropanolamin rất hiệu quả với triệu chứng nghẹt mũi nhưng
có tác dụng phụ nguy hiểm như tăng huyết áp, đột quị ... Thuốc nhỏ, xịt mũi như
Rhinex , Otrivin , nguy cơ viêm mũi do thuốc, không dùng quá 7 ngày .
- Thuốc kháng Histamin: làm
giảm triệu chứng ngứa mũi, hắt hơi, chảy mũi nhưng không hiệu quả đối với nghẹt
mũi. Nhóm thuốc cũ như chlorpheniramine ,cyproheptadine ( Périactine ),
hydroxyzine ( Atarax ). . .an tòan cho trẻ em > 1 tuổi , nhưng gây buồn ngủ
, khô miện,bí tiểu. Nhóm thuốc mới như cétirizine,levocétirizine, loratadine ,
desloratadine, fexofenadine . . . ít buồn ngủ, nhưng một số thuốc
có thể gây tác dụng phụ về tim mạch .
- Thuốc kháng viêm corticoide:
rất hiệu quả đối với 4 triệu chứng của viêm mũi dị ứng .Thuốc uống như
prenisone, dexamethasone …hấp thu toàn thân nhiều, tác dụng phụ gây viêm loét
dạ dày,ức chế trục hạ đồi - tuyến yên – tuyến thượng thận nên không thể
dùng lâu dài .
Thuốc xịt mũi tác dụng tại chỗ, ít hấp thu toàn
thân, ít tác dụng phụ , có thể sử dụng cho trẻ em > 4 tuổi và có thể
dùng để dự phòng như Beconase , Rhinocort , Flixonase , Nasonex. . . thuốc chỉ
có hiệu quả sau 1-2 tuần điều trị , thời gian điều trị có thể kéo dài 1_ 3
tháng
Phòng tránh tác nhân gây viêm mũi dị ứng
Viêm mũi dị ứng thật đa dạng và
nhiều nguyên nhân, những trường hợp có cơ địa dị ứng cần cảnh giác cao với viêm
mũi dị ứng. Để góp phần hạn chế bị viêm mũi dị ứng không nên nuôi chó, mèo
trong nhà. Và nếu không thể không nuôi thì nên hạn chế đến mức tối đa tiếp xúc
với chúng.
Cần vệ sinh định kỳ các chăn,
ga, gối, đệm, vải bọc ghế, bọc đệm hạn chế sự tồn tại và sinh trưởng của một số
ký sinh trùng (mò, mạt).
Nhà ở cần thoáng, mát, sạch sẽ, tránh ẩm ướt để
hạn chế nấm mốc phát triển.
Cần vệ sinh răng miệng hàng ngày nhất là đánh
răng sau khi ăn, trước và sau khi ngủ dậy.
Cần bỏ hút thuốc lá, thuốc lào
và không nên ăn các loại thực phẩm mà xác định hoặc nghi ngờ gây viêm mũi dị
ứng cho bản thân mình (tôm, cua, ốc).
Tránh hoặc hạn chế tiếp xúc với với bụi (bụi
trong nhà và bụi ngoài đường). Vì vậy, cần đeo khẩu trang khi quét dọn nhà và
lúc ra đường.
Những lúc giao mùa, thời tiết
thay đổi từ nóng sang lạnh nhất là ở những người có cơ địa dị ứng thì cần giữ
ấm cơ thể như: mặc đủ ấm, cổ nên được quàng khăn ấm.
Liệu
pháp miễn dịch
Nếu đã dùng các biện pháp trên
thất bại thì người ta mới xem xét đến phương pháp thứ ba là thay đổi miễn dịch
(miễn dịch liệu pháp - immunotherapy). Đây là phương pháp cho bệnh nhân hấp thụ
với liều tăng dần dị nguyên nhằm đạt được giảm mẫn cảm, tức là giảm các triệu
chứng khi phơi nhiễm tự nhiên trở lại với chính dị nguyên đó.
Liệu pháp miễn dịch là phương
pháp duy nhất điều trị tận gốc căn nguyên gây dị ứng. Tuy nhiên, dù viêm mũi dị
ứng thường được điều trị nội khoa, nhưng trong một số trường hợp các bác sĩ vẫn
chỉ định phẫu thuật để điều trị. Đó là khi cần giải quyết bệnh tích ở những
bệnh nhân viêm mũi dị ứng tiến triển tạo nhiều polyp, hoặc niêm mạc cuốn mũi
thoái hóa quá mức gây nghẹt mũi nhiều không thể phục hồi dù đã uống thuốc tích
cực.
Đối với người cao tuổi, nên
tránh dùng các thuốc kháng histamin, như promethazine, chlorpheniramine vì tác
dụng kém chọn lọc nên có thể gây buồn ngủ, lo lắng, lú lẫn, bí tiểu, táo bón,
tụt huyết áp… Những trường hợp chỉ có bệnh viêm mũi đơn thuần không đi kèm với
viêm kết mạc, nên dùng các thuốc kháng histamin xịt mũi như azelastine vì có
tác dụng nhanh và ít tác dụng phụ.
Khi nghi ngờ bị bệnh viêm mũi
dị ứng nên đi khám bác sĩ chuyên khoa tai, mũi, họng để được điều trị sớm,
tránh để bệnh thành mãn tính đưa đến viêm họng, viêm
xoang, phế
quản dị ứng, hen suyễn. Không nên tự chẩn đoán bệnh cho mình và tự mua thuốc để
điều trị.
Nguồn: Sức khoẻ y tế